Aşkın psikolojisi üzerine incelemeler, teoriler, araştırmalar

Neden aşkın psikolojisi üzerine yazıyoruz? Erich Fromm, “Sorulmaya değer tüm soruların cevabı sevgidir,” demişti. Fromm’un kastettiği sadece kadın-erkek ilişkileri bağlamında sevgi olmasa da bu söylemin yine de biraz fazla romantik kaçtığı söylenebilir. Fromm’un kimi konularda bir miktar politik olduğu ve ideal olanın peşinden gittiği açık olsa da kesin bir kanıya varmadan önce Sağlıklı Toplum ve Sevme Sanatı başta olmak üzere eserlerine şans verildiğinde en azından bu söylemin popülist bir söylem olmadığı, sevginin hayatımızda zannettiğimizden çok daha büyük bir yeri olduğu konusunda hemen her okuru hatırı sayılır ölçüde ikna eder.

Buradaki yazılarsa kimseyi herhangi bir görüşe ikna etme amacı taşımıyor, yazıların bu konuda bir miktar beyin cimnastiği yapmanın ötesinde daha ulvi bir amaç taşımadığını rahatlıkla söyleyebilirim. Diğer taraftan bu durumun, konuya daha objektif bakmaya imkan sağladığından bir miktar avantajı da beraberinde getirdiği rahatlıkla söylenebilir. Bu dizi boyunca ağırlıklı olarak romantik bağlamda sevginin, aşkın doğasını anlama gayretinde olacağız.

Peki ama aşkı anlamak istiyor muyuz?

Bunun esasen pek çoğumuzun istediği bir şey olduğunu zannetmem. Çünkü onu tanımladığımız, anladığımız anda büyüsü bozulup sıradanlaşacak ve böylece olması gereken her şey olabilme yeteceğini yitirecek. O, tutunduğumuz son meşru ve küresel mucizemiz gibi. Detaylarında tam olarak anlaşamasak da ve bu bizi farklı mezheplere bölse de aşk, bügünlerde muhtemelen yeryüzünün en büyük inanç sistemi konumunda.

Böyle bir önermeyi doğrulamanın kolay bir yolu olmamasına karşın bugün aşktan hayatlarına bir anlam talep edenlerin sayısının İslamdan, Hristiyanlıktan ya da Budizmden bir anlam talep edenlerden çok daha fazla olduğunu söylersek sanırım hata etmiş olmayız. Büyük çoğunluk hayatına bir nebze anlam katmasını umduğu bu inancı sorgulayarak onun temellerini sarsmak konusunda son derece isteksiz. Onu sekülerlikle bağdaştırmanın türlü formüllerini arıyor, böyle bir formüle ulaşılamalamadığındaysa zaman zaman esrime haline de varabilen, yer yer radikalleşen ama çoğunlukla ılımlı bir din gibi yer veriyorlar hayatlarında. Aşkın radikalleri için aşkı sorgulamak bir zamanlar dini sorgulamakta olduğu gibi tabuya dönüşüyor. Bu korkuda haklılık payı buluyor olsam da aşkı tam olarak analayabileceğimizi de sanmıyorum. Bana kalırsa aşk tam da duygusal yoğunluklu, anlayamadığımız ve anlamlandıramadığımız bir durum içerisinde olma hali. Ancak bu anlaşılmaz tuhaflığın ilahi bir tecelli mi yoksa demonolojik bir bir tesir, bir cinlilik hali mi olduğu konusunda binlerce yıldır kafamız sık sık karıştığı için aşk bazen en büyük arzumuzken bazen büyük bir düşmana dönüşüyor.

Onu anlamaktan korkmamıza karşın ona dair en temel problemlerimiz de muhtemelen onu hiç anlamamaktan ileri geliyor. Sandor Ferenczi’nin de söylediği gibi:

“İnsanlar birbirlerini sevmek istiyorlar fakat bunu nasıl başaracaklarını bilmiyorlar.”

Sandor Ferenczi

Zor bir soruya cevap teşebbüsleri

Netice olarak içimizde bizi bir birimizi sevmeye, bir birimize yakınlaşmaya iten bir şeylerin varlığından şüphe duymuyoruz ve bu sadece çağımızın ürünü olan yalnız, savunmasız ve kırılgan bugünün insanı için geçerli de değil, onu yorumlama şeklimiz sık sık değişse de aşkın izleri binlerce yıl öncesine kadar sürülebiliyor. Neden ya da nasıl? Buna verecek kesin ve  net bir cevabımız olmasa da bazılarını daha sonra detaylı olarak ele alacağımız popüler bazı cevaplar kabaca şöyle:

• Aslında sadece sevişmek istiyoruz ama izin vermiyorlar. Başlangıç olarak şifreli şekilde mesajlaşıyoruz. Olaya biraz da sevgi katınca daha az ayıp oluyor.
• Bizi üremeye zorlayan hormonlarımızın sinsi bir tuzağı.
• Çünkü bizi severlerse bizi beslerler ve korurlar, üzülür acı çekersek dayanamazlar. Bunun için de bizim onları sevmemiz gerekiyor.
• Genlerimiz kendilerini geleceğe aktarmak için bizi kandırıyor. İnsanları onlarla aynı genleri paylaştığımız oranda seviyor ve koruyoruz.
• Onun ne zaman ve nerede ne olması gerekiyorsa o olduğunu ve çok kurcalamamak gerektiğini söyleyen, sıklıkla kadınlardan duyacağımız türde cevaplar.
• Onun her neyse o olduğunu, çok da kafa yormaya gerek olmadığını söyleyen, daha çok erkeklerden duyacağımız cevaplar.
• ve dahası…

Kütleyi Çeken Kütle

Bir başka görüş ise kabaca şöyle diyor:

Zihnimizin psikolojik fonksiyonlarını tamamen biyolojik mekanizmalardan ibaret, biyolojik sistemlerse kimyasal tepkimelerden ibaret ve kimyasal tepkimeler fizik kanunlarından ibaret ele almak mümkün. Ve böylece en nihayetinde sevgiyi fizik yasalarına indirgeyebiliriz.
Elbette insan ruhunun yasaları da dahil olmak üzere evrendeki her şey fizik yasalarına tabidir. Bu temel varsayımdan yola çıkan bir görüş aşkın kütlenin kütleyi çekmesinin zihinsel/ruhsal bir yansıması olduğunu söylüyor. Aşk/sevgi: kütleyi çeken kütle. Onu böyle görmek hoşuma gidiyor; basit, kapsayıcı, güçlü ve hatta karşı konulamaz. Ama yine de bu bize çok şey anlatmıyor. İndirgedikçe işler sıradanlaşacak diye beklesek de kesinlikle sıradan, kesinlikle kolayca anlaşılabilir değil.
Diğer taraftan anlaşılamıyor diye anlamsız olduğu da söylenemez.

Bu konuda abartılı, dayanaksız ve romantik önermeleri mümkün olduğunca görmezden gelerek sevgi olgusunu bilimsel temeller üzerinde ve her ne kadar aşkın psikolojisi desek de çok yönlü, multi disipliner olarak ele alıp onu anlamaya çalışacağız.